اختلاف شیعه و سنی (1)

آداب نماز

وضو

از امور مورد پذیرش همه مسلمانان،‌ مسئله وجوب وضو برای نماز است و روایت مشهور «لا صلاة الا بطهور» از پیامبر اکرم(ص) نیز مؤید چنین امری است. اما آنچه مورد اختلاف قرار گرفته باست،‌ کیفیت انجام آن است. این اختلاف ناشی از دو برداشت متفاوت از آیه‌ی 6 سوره مائده است،‌ آنجا که خداوند می فرماید: «یا ایها الذین آمنوا اذا قمتم الی الصلاة فاغسلوا وجوهکم و أیدیکم الی المرافق و امسحوا برؤوسکم و ارجلکم الی الکعبین»

اختلاف برداشت از این آیه موجب دو اختلاف عمده در وضوی مسلمانان شده است:

1. اختلاف در کیفیت شستن  دست ها

شیعیان بر اساس این آیه شستن دست ها را از آرنج لازم می دانند و عکس آن را موجب بطلان وضو دانسته اند. دلایل آنها بر این مدعا عبارتند از:

الف. روایات رسیده از طریق اهل بیت علیهم السلام

 در این باره شیخ طوسی(ره) نقل می کند که بکیر و زراره هر دو از امام باقر علیه السلام راجع به کیفیت وضوی پیامبر اکرم (ص)‌ سوال کردند و ایشان هنگام شستن دست ها،‌ از آرنج تا سر انگشتان خود را شستند.

ب. مراجعه به فهم عقلا

برای تبیین این دلیل لازم است به این مثال توجه کرد: هنگامی که به یک نقاش می گوییم این دیوار را تا بالا رنگ کن، منظورمان این است که تمام دیوار را رنگ کن وعقلای عالم برای چنین کاری از بالا شروع کرده و به پائین ختم می کنند.

امّا اهل سنت بر اساس این آیه بر این باور هستند که دست ها را باید از انگشتان تا آرنج شست و عکس آن موجب بطلان وضو است. دلیل آنها بر این مدعا چنین است که آیه کریمه، ظاهر در این معناست، چرا که کلمه «الی» دلیل بر غایت است،‌ پس آرنج آخرین عضوی از دست که باید شسته شود.

نقد و بررسی

اولاً کلمه «الی» در صدد بیان مقدار واجب شستن دست است؛ بدین معنا که باید تمام دست تا آرنج شسته شود و کیفیت شستن دست را به پیامبر اکرم(ص) و جانشینان بر حق او واگذار کرده است؛

ثانیا اگر معنای مذکور از آیه برداشت نشود، آیه مجمل بوده و برای رفع اجمال آن، باید به روایات بیانیه مراجعه کرد؛ ثالثاً کلمه «الی» در صورتی به معنای غایت است که همراه با کلمه «من» باشد و در آیه چنین نیست

2. اختلاف در کیفیت مسح پا

شیعیان همگی بر مسح پا – و نه شستن آن – تأکید دارند. آنها برای مدعای خود دلایلی دارند که عبارتند از:

اولاً خداوند در آیه کریمه سوره مائده می فرماید: «وامسحوا برؤوسکم و ارجلکم». مطابق این آیه کلمه «ارجلکم» عطف بر کلمه «رؤوسکم» بوده و مجرور خوانده می شود،‌ از این رو باید مانند سر که مسح می شود،‌ پا نیز مسح شود؛

ثانیاً قرائت نصب خیلی کم است و قاریان مشهور به جرّ خوانده اند؛

ثالثاً در صورت نصب نیز می توان حکم مسح پا را استنباط نمود؛‌ چرا که رؤوسکم محلا منصوب است؛‌ بدین معنا که مفعول برای فعل وامسحوا می باشد؛

رابعاً روایات موجود در منابع اهل سنت و نیز شیعه بر مسح پا دلالت دارند. رفاعة بن رافع می گوید که نزد پیامبر اکرم(ص) نشسته بود و ایشان راجع به وضو فرمودند:

«إنها لا تتم صلاة لاحد حتى یسبغ الوضوء کما أمره الله تعالى . یغسل وجهه ویدیه إلى المرفقین ، ویمسح برأسه ورجلیه إلى الکعبین

«کسی نماز را انجام نداده است،‌ مگر آنکه وضو را همانگونه که خداوند امر کرده است،‌ انجام دهد یعنی صورت و دستها را تا آرنج شسته و سر و پا را تا برآمدگی روی آن مسح کند.»

مرحوم کلینی نیز در این باره از طریق محمد بن مسلم از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمودند: «امسح علی مقدم رأسک وامسح علی القدمین»

یعنی بر جلوی سر خود مسح کن و پاهای خود را نیز مسح کن.

خامساً عمل برخی صحابه حکایت از صحت قول به مسح پا دارد. ابن عباس در این باره می گوید:

«ان الناس ابوا الا الغسل و لااجد فی کتاب الله الا المسح»

«مردم تنها پاها را شستند و من در کتاب خدا حکم مسح پا را یافتم».

طبری نیز از طریق عکرمه از ابن عباس نقل می کند که گفته است:«وضو دو شستن و دو مسح است.»

سادساً دیدگاه برخی مفسران اهل سنت نیز حکایت از همراهی آنها با نظریه شیعه  دارد. طبری از عکرمه و قتاده نقل می کند که آنها نیز مسح پا را حکم الاهی دانسته اند]

در برابر دیدگاه علمای شیعه، اهل سنت بر این باور هستند که در وضو پاها باید همانند صورت و دست ها شسته شود. آنها برای ادعای خود اینگونه دلیل می آورند:

اولا کلمه ارجلکم عطف بر وجوهکم بوده و منصوب است؛‌ بنابراین پاها نیز باید شسته شود؛

ثانیا روایات متعدد از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که بر مدعای اهل سنت دلالت دارد

ادامه دارد..........